Khi nhắc đến những bệnh gây thiệt hại lớn cho ngành chăn nuôi heo người ta thường nhắc đến các bệnh gây chết hàng loạt như tai xanh (hội chứng rối loạn hô hấp và sinh sản – PRRS), lở mốm long móng, hay cúm heo… Tuy nhiên, ít ai biết được rằng ngoài các bệnh trên, ngành chăn nuôi của chúng ta đang phải đối đầu với hàng loạt bệnh khác dù không làm cho heo chết hàng loạt nhưng cũng gây ra thiệt hại không hề nhỏ mà đôi khi ta không thể thấy bằng mắt thường. Trong đó, bệnh Circo trên heo do virus Porcin Circo (PCV) là một ví dụ điển hình vì đã có lúc, người ta không thể phân biệt được rõ ràng bệnh nào có mức độ nguy cấp hơn giữa PRRS và PCV, ít nhất là trên khía cạnh tổn thất kinh tế.
Virus gây bệnh Circo trên heo được phát hiện từ những năm 1971 nhưng là type 1 (PCV1) và được xác định là không gây bệnh. Mãi đến năm 1997, các nhà khoa học mới phân lập thành công circovirus type2 (PCV2) từ một ổ dịch. Sau đó virus được cấy vào trong cơ thể lợn trong phòng thí nghiệm và một loạt các triệu chứng của bệnh đã được báo cáo lại như: hội chứng gầy còm sau cai sữa, viêm da, dấu hiệu thần kinh, sưng hạch bạch huyết...
Bệnh Circo trên heo có các tên khoa học khác như: PMWS (postweaning multisystemic wasting syndrome) nghĩa là hội chứng suy giảm đa hệ thống sau khi cai sữa – hay hội chứng còi cọc. Và PDNS (porcin dermatitis and nephropathy) nghĩa là hội chứng viêm da và viêm thận.
Tác nhân gây bệnh Circo trên heo
Bệnh Circo trên heo PCV (Porcine circovirus) thuộc họ Circoviridae (Lukert va ctv. 1995), là một trong những virus nhỏ nhất xâm nhiễm vào tế bào động vật có vú. PCV là virus không có vỏ bao với đường kính 17 nm và chứa một bộ gen vòng đơn khoảng 1,76 kb (Tischer va ctv. 1982, Hamel và ctv. 1998).
Gồm có 2 loại được tìm thấy trên heo , PCV1 và PCV2. PCV1 đã xuất hiện từ rất lâu trên heo và thường nhiễm vào tế bào nuôi cấy thận heo và không gây bệnh trên heo. PCV2 mới xuất hiện gần đây, nó thường ghép với nhiều bệnh nghiêm trọng trên heo và ảnh hưởng mạnh đến ngành chăn nuôi heo trên thế giới.
Những tiểu phần virus PCV2 gây bệnh Circo trên heo rất bền vững và có thể tồn tại khá lâu trong môi trường của đàn heo bị nhiễm bệnh (4-18 tháng hoặc lâu hơn), việc tiêu diệt triệt để virus này là rất khó.
Virus tồn tại ở hầu hết các trang trại chăn nuôi heo và được tìm thấy trên tất cả các lứa tuổi.
Đường truyền lây của bệnh Circo trên heo
Bệnh Circo trên heo có thể dễ dàng lây nhiễm và gây bệnh trầm trọng khi các yếu tố ngoại cảnh bất lợi tác động vào như: mật độ quá dày, heo đang bị stress, chăm sóc vệ sinh kém, hệ thống cùng vào cùng ra chưa áp dụng đúng mức yêu cầu.
Cơ chế gây bệnh Circo trên heo
Bệnh Circo trên heo (PCV2) có thể xâm nhập vào cơ thể heo con ngay từ những ngày đầu sau khi sinh.
Sau khi vào cơ thể, virus xâm nhập vào các hạch bạch huyết, hạch amidan, hạch phổi, lách và các mô tham gia quá trình đáp ứng miễn dịch.
Sau đó, virus xâm nhập vào các tế bào lympho → làm giảm số lượng các tế bào lymphocyte → giảm sức đề kháng và khả năng đáp ứng miễn dịch → tăng độ mẫn cảm với các loại vi khuẩn, virus khác.
Tùy vào số lượng, độc lực của PCV2 và cơ địa của con vật mà có thể có hoặc không có những biểu hiện lâm sàng của bệnh hay có ghép với bệnh khác hay không.
Các biểu hiện hay gặp nhất của bệnh là hội chứng còi cọc và viêm da, viêm thận.
Những heo con sinh ra từ nái có mức kháng thể thấp đều rất mẫn cảm với bệnh. Tuy nhiên không phải tất cả những heo nhiễm mầm bệnh đều biểu hiện triệu chứng bệnh tích. Những heo con sinh ra từ nái có mức kháng thể cao cũng có thể nhiễm virus và sinh ra miễn dịch chống lại, do đó những heo này phát triển bình thường và khỏe mạnh.
Triệu chứng bệnh tích của bệnh Circo trên heo
Heo thường phát bệnh ở giai đoạn nuôi vỗ béo 6-16 tuần tuổi hay lớn hơn và biểu hiện bệnh dưới hai thể chính là thể còi cọc và thể viêm da, viêm thận.
- Thể còi cọc của bệnh Circo trên heo:
Hình: Heo còi cọc chậm lớn ở các giai đoạn.
Hơn 95% heo bị bệnh ở thể này đều có triệu chứng còi cọc, chậm lớn, xù lông. Ngoài ra heo còn có các biểu hiện khác như hô hấp khó khăn (do phổi bị tổn thương), hệ thống hạch sưng to, vàng da, sốt, tiêu chảy, chết đột ngột.
Ngoài ra, khi mổ khám heo còn nhiều tổn thương trên các cơ quan nội tạng như ruột sưng, dạ dày loét, sưng gan, phổi viêm và nhục hóa...
Hình: Tổn thương bên trong phổi do bệnh Circo trên heo.
- Thể viêm da, viêm thận:
Biểu hiện chủ yếu của thể này là heo xuất hiện nhiều vết loét với kích thước khác nhau trên vùng da toàn thân → sau một thời gian, vết loét khô lại và hình thành vảy.
Hình: Heo bị viêm da do Circo virus.
- Tổn thương trên thận:
Thận sưng (dẫn đến hai đầu quả thận không cân đối) viêm, nhạt màu, có xuất huyết trên bề mặt. Trong một số trường hợp bề mặt thận xuất hiện nhiều điểm màu trắng.
Hình: Thận của heo bị xuất huyết.
Những thiệt hại do bệnh Circo trên heo (PCV2) gây ra
Bệnh Circo có tỷ lệ nhiễm rất cao, gần 100%, nghĩa là hầu hết mọi con heo đều có mang mầm bệnh trong cơ thể.
Tuy nhiên không phải những heo nào mang mầm bệnh Circo cũng đều biểu hiện triệu chứng bệnh tích. Tùy thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau (cơ địa, giống, môi trường, dinh dưỡng…) mà số heo bệnh có thể chiếm từ 3-50%.
Bệnh có tỷ lệ chết của bệnh Circo không cao. Vậy tại sao chúng ta lại nói bệnh do PCV2 là bệnh nguy hiểm và gây ra thiệt hại lớn về kinh tế?
Thứ nhất, vì virus gây bệnh Circo PCV2 có khả năng tấn công thẳng vào hệ thống miễn dịch và làm suy yếu hệ thống đó đồng thời mở đường cho các mầm bệnh khác xâm nhập và tấn công vào cơ thể. Như vậy, thiệt hại kinh tế ở đây không chỉ đơn thuần là thiệt hại do PCV2 gây ra mà còn do cả các bệnh kế phát.
Thứ hai, đa phần những heo bị bệnh Circo do PCV2 sẽ không chết ngay mà chúng chỉ còi cọc, chậm lớn. Số heo này hàng ngày vẫn tiêu tốn một lượng thức ăn nhất định nhưng tăng trọng thì không thay đổi nhiều. Điều này là nguyên nhân chính dẫn đến năng suất chăn nuôi giảm, lợi nhuận thu được cũng vì đó mà giảm theo.
